Tradycyjna kultura Romów
Niepisane i uświęcone tradycją
romskie prawo jest centralną częścią życia kulturalnego i duchowego
społeczności romskiej, a także aktualnym źródłem wiedzy o pochodzeniu
tego ludu.
Tradycyjna zbiorowość romska ma
charakter wybitnie patriarchalny – głową rodziny jest mężczyzna -
ojciec, podlegający z kolei przywódcy całego rodu i starszyźnie.
Najważniejszym zadaniem głowy rodziny, rodu i starszyzny jest czuwanie
nad przestrzeganiem zasad Romanipen.
Romanipen to wykształcony przez
wielowiekową tradycję wewnętrzny zbiór zasad współżycia, norm, wartości,
obyczajów, reguł, określających między innymi role społeczne i sankcje,
którego jednym z najsilniejszych wyznaczników pozostawał wędrowny tryb
życia. Kodeks obejmuje bezwzględnie wsztskich członków grupy romskiej
(np. Polska Roma) natomiast niewykracza poza wspólnotę romską.
Tradycja romska nakazuje manifestować
romskość jako wartość najwyższą, najważniejszą. Nakazuje posługiwać się
językiem romani w swoim środowisku i w kontaktach z innymi Romami.
Nakazuje ponadto solidarność współplemienną, pomoc, przestrzeganie
obrzędów i rytuałów.
Udział we władzy i procesie decyzyjnym wśród
społeczności romskiej jest zarezerwowany dla starszyzny pełniącej rolę
sądu i stojącej na straży zachowania tradycji i obyczajów. Starszyzna to
organ regulujący spoistość grupy i decydujący o jej trwałości.
Skutkiem nieprzestrzegania zasad Romanipen jest skalanie (mageripen).
Pojęcie skalania kategoryzuje
zachowania, przedmioty, osoby, czas i przestrzeń na to, co jest czyste i
na to, co jest nieczyste. Wraża się to w rozdzieleniu ciała „wyższego”
(od pasa w górę) i ciała „niższego”(od pasa w dół), ciała wewnętrznego
od ciała zewnętrznego, przestrzeni wewnętrznej od zewnętrznej, Romów od
nie-Romów. Tym samym sprowadza się do fundamentalnego w społecznościach
romskich wartościowania wszelkich zachowań związanych ze spożywaniem
pokarmów, higieną, wiekiem, płcią oraz funkcjonowaniem grup romskich w
społeczeństwie. ( A. Kowarska, Polska Roma. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2005)
Istnieją dwie katergorie skalań, są to
tzw. wielkie skalania (Bare mageripena) oraz małe skalania (Tykne
mageripena). Konsekwencją skalania jest czasowe lub całkowite
wykluczenie ze wspólnoty romskiej.
Dzieci oraz osoby starsze są wyłączone
z kręgu osób zagrożonych skalaniem. Okres bezpieczeństwa u dzieci
kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej i wejścia w związek
małżeński. Niższa pozycja kobiety względem mężczyzny w dużym stopniu
sankcjonowana jest przez mageripen, który zakłada, że kobieta przez
większość swojego życia jest istotą nieczystą. Istnieje cała sfera
zakazów i nakazów związanych z kobiecym ciałem i jego atrybutami,
których nieprzestrzeganie powoduje skalanie.
Mimo podziału na wiele grup różniących
się tradycją, historią, stylem życia czy religią – nadrzędność prawa
zwyczajowego, patrialchalizm oraz wielki autorytet ludzi starszych są
elementami wspólnymi wszystkich grup romskich, niezależnie od szerokości
geograficznej, którą zamieszkują.