30.12.2014 przez Jerzy Krawczyk
„Zwalczania przestępstw z nienawiści w nowych Wytycznych Prokuratora Generalnego RP”
W
dniu 27 października 2014 r. Andrzej Seremet Prokurator Generalny RP
wydał Wytyczne w sprawach związanych z przestępstwami z nienawiści
dokonywanymi z wykorzystaniem Internetu polecając Prokuratorom
Apelacyjnym i za ich pośrednictwem wszystkim prokuratorom stosowanie się
do wskazanych w Wytycznych zasad.
Wytyczne te winny być bardzo
pomocne dla prokuratorów prowadzących sprawy z nienawiści z Internecie a
także dla osób zawiadamiających Prokuraturę o popełnieniu tych
przestępstw. Wytyczne także poruszają sprawę odpowiedzialności
administratorów stron internetowych. Przedstawione poniżej w wersji
skróconej Wytyczne winny stanowić dla m.in. osób (organizacji)
pochodzenia romskiego pokrzywdzonych przez działania internautów
dodatkowe wsparcie w dochodzeniu sprawiedliwości przed organami
ścigania. Miejmy nadzieję, że Wytyczne będą stanowiły dla prokuratorów
codzienny podręcznik a nie staną się kolejną pozycją w podręcznej
biblioteczce.
Co zawierają Wytyczne:
1) Wykorzystanie
Internetu do popełniania przestępstw z nienawiści jest szczególne
niebezpieczne z uwagi na trudności w identyfikacji sprawców oraz zasięg
przekazywanej informacji (nieograniczona ilość odbiorców oraz eskalacja
wpisów pod wpływem poprzednich wpisów), stąd Prokurator Generalny zaleca
podejmowanie czynności z urzędu. Należy zauważyć, że dotychczas
znakomita większość spraw wszczynana była na wniosek.
2) W
argumentacji uzasadnienia prokuratora prowadzącego sprawę winien on
odnieść się do orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, tak w
odniesieniu do nowych technologii, jak i mowy nienawiści.
3) W
toku podejmowanych przez prokuratora czynności należy rozważać
odpowiedzialność usługodawców (administratorów stron internetowych) w
rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą
elektroniczną (Dz. U. z 2013 r. poz. 1422).
4) W roku
przesłuchania pokrzywdzonego należy uwzględnić, czy treści i obrazy
stanowiące przedmiot postepowania wpłynęły na zachowanie innych osób, w
realizacji znamion czynów zabronionych (w zakresie podżegania,
znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej) a także szerzenia mowy
nienawiści tworząc poczucie zagrożenia.
5) Nie można
poprzestać na samym uzyskaniu IP, bez zabezpieczenia kopii źródłowych
logów dotyczących jego nadania i wykorzystywania, zwłaszcza w przypadku,
gdy dostęp do Internetu z danego urządzenia nie ma stale przypisanego
IP. Szczególnie istotne jest skopiowanie logów z serwerów proxy, w
zakresie umożlwiającym identyfikację konkretnego urządzenia, który za
jego pośrednictwem uzyskuje adres IP.
6) W przypadku
wątpliwości związanych z identyfikacją sprzętu i jego użytkownika
niezbędne jest podjęcie czynności zmierzających do ustalenia, czy z tego
samego IP, w zbliżonym czasie były dokonywane inne czynności (jak
logowanie do portali społecznościowych, banków itp. Stron, z których
korzystanie umożliwia indywidualna nazwa użytkownika (login) i hasło, a
także czy na innych stronach, w zbliżonym czasie występowała osoba
posługująca się tym samym pseudonimem (nick,iem).
7)
Prokuratorzy powinni przeszukiwać zawartości urządzeń pracujących w
sieci i wykorzystywanych do przekazywania treści i obrazów stanowiących
przedmiot postępowania, w tym skrzynek pocztowych – w trybie art. 236a
kpk w zw. z art. 219 kpk, a w przypadku braku możliwości ustalenia osoby
dysponującej zasobami lub urządzeniem, zarządzać doręczenie odpisu
postanowienia ustalonej osobie. Przeszukanie to może się odbywać także w
drodze udostępniania przez operatora określonych zasobów (zdalny
pulpit).
8) Zgodnie z Wytycznymi , z uwagi na obowiązujące
przepisy, nie jest w obecnym stanie prawnym możliwe dokonanie
przeszukania na odległość w przypadku ustalenia, iż urządzenia lub
zasoby znajdują się poza granicami Polski – bez skierowania wniosku do
władz innego kraju o udzielenie pomocy prawnej.
9) W
przypadku postępowania przygotowawczego wszczętego o przestępstwo
ścigane z oskarżenia publicznego prokurator z urzędu powinien (na
podstawie art. 14 w/w ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. ) skierować do
osoby świadczącej usługi elektroniczne urzędowe zawiadomienie,
wskazującej na bezprawny charakter danych zamieszczonych w Internecie
przez tegoż usługodawcę, o ile wcześniej dane te nie zostały usunięte.
10)
W przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, w których
prokurator odmówił wszczęcia postępowania z urzędu, uzasadniając na
piśmie swoje stanowisko prokurator powinien poinformować pokrzywdzonego o
środkach prawnych o charakterze cywilnym lub administracyjnym, które
może on podjąć
samodzielnie. Chodzi
o:
- zawiadomienie usługodawcy o bezprawnym charakterze danych przez
niego publikowanych z żądaniem ich usunięcia na podstawie art. 14 ust.
1 w/w ustawy („Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten,
kto udostępniając zasoby systemu…. Nie wie o bezprawnym charakterze
danych, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania
wiarygodnej informacji o bezprawności danych ….. niezwłocznie
uniemożliwi dostęp do tych danych.”) oraz art. 24 kc („Ten, czyje dobro
zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego
działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. Jeżeli wskutek naruszenia
dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może
żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych”;
- uzyskanie danych osoby lub podmiotu, któremu przydzielono dany adres IP;
-
dochodzenia roszczeń na podstawie art. 23 w/w ustawy i art. 448 kc („W
razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro
osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę ….”).
11) Na podstawie art. 8
par. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postepowaniu przed
sądami administracyjnymi zasadne jest na wniosek pokrzywdzonych –
zgłoszenie przez prokuratora udziału w postępowaniach przed sądami
administracyjnymi, toczącymi się w związku ze skargami osób
pokrzywdzonych przestępstwami internetowymi, którym decyzją ostateczną
odmówiono ujawnienia danych sprawców tych przestępstw.
12)
W przypadku ustalenia w postępowaniu przygotowawczym, że treść lub
obraz stanowiące przedmiot postępowania zostały umieszczone na stronie
partii politycznej lub stowarzyszenia, bądź na tej stronie znajduje się
link umożliwiający otwarcie tej strony, prokurator powinien zbadać, czy
nie zachodzą okoliczności do delegalizacji partii lub stowarzyszenia. W
takim przypadku materiały z postępowania ma on przekazać do Prokuratora
Generalnego, który jest uprawniony do wystąpienia do Trybunału
Konstytucyjnego o zbadanie zgodności działalności politycznej partii z
Konstytucją. Prokurator może w przypadku rażącego lub uporczywego
naruszania prawa przez stowarzyszenie wystąpić do organu nadzoru (np.
starosty) o rozwiązanie stowarzyszenia.
13) Kończąc w/w
Wytyczne Prokurator Generalny zaleca przy ściganiu przestępstw
internetowych współpracę z innymi instytucjami i organami państwowymi
oraz organizacjami pozarządowymi.
Uwaga: Niezależnie od
powyższego należy jeszcze przypomnieć, ze w Wytycznych z dnia 26 lutego
2014 r. w zakresie prowadzenia przez prokuratorów postępowań o
przestępstwa z nienawiści ,skierowanym także do Policji („Wytyczne są
wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postępowania
przygotowawczego”) Prokurator Generalny stwierdził, iż w prokuraturach
mają być wyznaczeni prokuratorzy specjalizujący się w sprawach o
przestępstwa z nienawiści, sprawy te winny być poddane wnikliwemu
wewnętrznemu nadzorowi, każde postępowanie z tego zakresu uznaje się za
sprawę dużej wagi, która może być objęta zwierzchnim nadzorem służbowym.
Opracował:
mgr Stanisław Rydzoń, prawnik Mobilnego Centrum