Etnogeneza Romów
Radżastan,
północno–zachodnie Indie. To tu zaczyna się „romska opowieść", w której
nic nie jest jednoznaczne. Pewne jest tylko to, że tysiąc lat temu Romowie
wyruszyli w drogę, by już nigdy nie powrócić do swojej indyjskiej kolebki.
Decyzja o opuszczeniu własnego matecznika naznaczyła ich los - stali się
wiecznymi wędrowcami, ludźmi drogi, podróżnikami przemierzającymi kontynenty.
Dzięki
badaniom historycznym, antropologicznym i lingwistycznym dysponujemy coraz
większą wiedzą na temat pochodzenia Romów. Jednak wyniki badań nie dały
odpowiedzi na zasadnicze pytania. Wciąż nie wiemy, jaka jest genealogia Romów
ani wśród których mieszkańców dzisiejszych Indii należy szukać ich pobratymców.
Badania językowe udowodniły, że język romani jest blisko spokrewniony z
sanskrytem, a także językami nowoindyjskimi. Pozostałe elementy stanowią
niewiadomą. Jedni widzą w Romach potomków Domów – wędrownych muzyków do dzisiaj
zamieszkujących subkontynent indyjski. Inni wiążą Romów z wędrownymi kowalami –
Gadulija Lohar oraz handlarzami bydła – Bandżara. Wielu zwolenników ma pogląd
jakoby Romowie wywodzili się spośród wojowników Dźatów i Radźputów należących
do kasty Kszatriów. Najprawdopodobniej jednak już w chwili wyruszenia na wielką
wędrówkę Romowie stanowili niejednolitą grupę o zróżnicowanej strukturze społecznej i kastowej.
Pierwszym
etapem
romskiej migracji była Persja, co poświadczają liczne zapożyczenia z
języka perskiego. Z tamtego czasu pochodzą pierwsze wzmianki literackie
na
temat Romów m.in. w największej perskiej epopei narodowej „Szahname"
(Księga Królewska).
Wędrujący
Romowie dla tubylców zawsze byli „obcymi". Aby móc przetrwać, musieli
przejąć obce elementy językowe i kulturowe. Persja, a następnie Armenia i
obszar cesarstwa bizantyjskiego okazały się „przystankami" na trasie
podróży do Europy, to wówczas ukształtował się model kulturowy, który z
jednej strony wchłaniał obce elementy, a z drugiej stworzył strukturę
społeczną, która zapobiegała całkowitej asymilacji i utracie własnej
odmienności.
W XII wieku
pierwsze tabory zaczęły przemierzać europejskie trakty i gościńce. Do
końca XVI stulecia nie było już w Europie miejsca, do którego by nie
dotarli. W XVII stuleciu Romowie byli wysyłani do przymusowej pracy w
kopalniach i na plantacjach w koloniach hiszpańskich i portugalskich
w Ameryce Północnej i Środkowej, a także do Mozambiku i Angoli. W XIX wieku w poszukiwaniu pracy i lepszej przyszłości migracja
romska dotarła do Ameryki Północnej. Obecnie Romowie zamieszkują wszystkie
kontynenty świata.
Przybycie do Europy
W
V wieku Europa stała się areną wielkich wędrówek ludów. Niespotykane w dziejach
tłumy przemieszczały się we wszystkich kierunkach - ze wschodu na zachód, z
północy na południe, z południa na północ i z zachodu na wschód. Ten
nieprzebrany pochód plemion reprezentujących różne tradycje kulturowe i
etniczne obrócił w gruzy imperium rzymskie.
W XII – XIII stuleciu, kiedy Romowie pojawili się na „starym kontynencie”,
struktura społeczno-polityczna nowej rzeczywistości była już ukształtowana na
nowo. Romowie przekraczający wrota Europy nie wiedzieli z pewnością, że
przybywają do świata, gdzie niepodzielnie panuje system feudalny.
Duży
wpływ na migrację Romów z Europy południowo – wschodniej na zachód w XV wieku
miały podboje tureckie, w wyniku których w rękach Turków znalazły się Bałkany,
Grecja, Wołoszczyzna, a także południowe i środkowe Węgry. W wyniku
niszczycielskich działań wojennych wyludnieniu uległy całe krainy. Opuszczenie
terenów objętych pożogą wojenną było dla Romów koniecznością.
Europa
odegrała kluczową rolę w historii Romów. Stała się ojczyzną dla przeważającej
części z nich. To tu wykrystalizowały się współczesna romska tradycja, kultura,
zwyczaje Cała udokumentowana historia romska wiąże się z ich pobytem w Europie.
Romowie stali się nieodłącznym elementem europejskiego krajobrazu, a ich
kultura integralną częścią europejskiego dziedzictwa kulturowego.
Europa
okazała się dla Romów domem, przystanią, azylem, ale też przyniosła im
największe tragedie i cierpienia – prześladowania, wygnania, pogromy i w końcu
eksterminację.
Europa
wciąż odgrywa wielką rolę w życiu społeczności romskiej. Ten region zamieszkuje
najliczniejsza romska populacja na świecie. Szacunkowe dane określają jej
liczebność na ok. 12 milionów. Europa jest globalnym centrum romskiego życia
kulturalnego, artystycznego, intelektualnego i ekonomicznego.