W 2008 roku media poinformowały o segregacji narodowościowej w polskich szkołach. Sprawa dotyczyła praktyk dyskryminacyjnych w stosunku do dzieci romskich uczęszczających do szkoły w Maszkowicach w województwie małopolskim. Dyrektor tamtejszej szkoły podstawowej stworzył oddzielne wejście do budynku dla dzieci romskich z których większość zresztą uczyła się w tzw. klasach romskich o niższym poziomie nauczania co dyrektor tłumaczył tym że dzieci romskie nie nadążają w nauce za uczniami polskimi, a dzięki obniżonym wymaganiom mogą w ogóle ukończyć szkołę podstawową. Dodać należy, że klasy romskie mieściły się w części budynku charakteryzującym się znacznie niższym standardem. Pomimo, że sami Romowie za pośrednictwem organizacji ich reprezentujących informowali o praktykach segregacyjnych władze pewne konkretne działania zostały podjęte przez MEN i MSWiA- ministerstwa odpowiedzialne za kwestie edukacji i kwestie mniejszości narodowych i etnicznych- dopiero po nagłośnieniu sprawy przez media.
Wtedy też Minister Edukacji
Katarzyna Hall zadeklarowała stopniową likwidację klas romskich, MEN
zapowiedział też, że rząd zajmie się likwidacją innej patologicznej
praktyki - masowego kierowania romskich dzieci do szkół specjalnych,
które często trafiają tam tylko ze względu na niewystarczającą znajomość
języka polskiego. Do tych deklaracji przyłączyła się Elżbieta
Radziszewska, Sekretarz Stanu w Kancelarii Premiera odpowiedzialna za
przeciwdziałanie dyskryminacji,publicznie zapowiedając , że skończy z
sytuacją, w której mali Romowie dostają do wypełnienia testy
psychologiczne w języku polskim, którym nie zawsze dobrze władają.
Zajmiemy
się tym na najbliższym posiedzeniu zespołu ds. Romów w MSWiA i
zlikwidujemy tę praktykę. Romskie dzieci będą dostawały inne testy.
Takie, które pozwolą poznać prawdziwy obraz ich umiejętności -
mówiła dziennikarzom w sierpniu 2008 roku. W związku z tym
przeprowadzono kontrolę w szkole specjalnej w Nowym Sączu, która
wykazała, że na 30 uczących się w niej romskich dzieci, tylko troje jest
rzeczywiście opóźnionych w rozwoju. Jednak szczegółowe wyniki badań nie
zostały upublicznione. Kontrola ta potwierdziła, że bardzo często
jedynym powodem umieszczania dzieci romskich w szkole specjalnej jest
niewystarczająca znajomość języka polskiego. Poza tym jednak żadne inne
działania nie zostały podjęte.
Stowarzyszenie Romów w Polsce
mocno zaniepokojone tą sytuacją oraz brakiem aktywności ze strony władz
opracowało koncepcję która wychodzi naprzeciw konieczności badań praktyk
dyskryminacyjnych dzieci romskich w polskim systemie oświaty oraz
upowszechnienia ich wyników. Jest to niezbędne, aby zmobilizować władze
do podjęcia konkretnych kroków, mających na celu zlikwidowanie tych
praktyk. Jak wykazano powyżej, władze Polski zauważają problem, jednakże
główny nacisk kładą na kwestie językowe, a nie należy zapomniać, że
równie ważnym aspektem jest odmienność kulturowa Romów w Polsce i, co
się z tym wiąże, odmienny system aksjonormatywny. Dlatego w ramach
projektu planujemy przeprowadzenie badań, które będą uwzględniać
wszystkie wyżej wymienione kwestie i staną się tym samym materiałem
niezbędnym do opracowania w przyszłości testu wrażliwego kulturowo.
Badania, które będą sie składać z kilku etapów, zostaną przeprowadzone
przez wykwalifikowany zespół badawczy, złożony z grupy naukowców
specjalizujących się w psychologii międzykulturowej i posiadających
wiedzę i doświadczenie w pracy ze społecznościa romską. Efekty badań
zostaną ujęte w formie raportu, w którym oprócz nich znajdą się wytyczne
i zalecenia, które będą przydatne dla pedagogów i psychologów, a także
nauczycieli szkolnych pracujących z dziećmi romskimi.
Realizacja
omawianego projektu ważna będzie nie tylko dla społeczności romskiej,
ale także dla społeczeństwa i państwa polskiego, gdyż podejmowany
problem wiąże sie również z łamaniem zasady równego dostępu do edukacji,
leżącej u podstaw funkcjonowania zarówno każdego demokratycznego
państwa, jak i Unii Europejskiej, której instytucje podkreślają wagę
praw człowieka w tym zasady równych szans jako wartości kluczowych dla
funkcjonowania państw członkowskich i całej organizacji. Mimo tego
problem dużego odsetka dzieci romskich w szkołach specjalnych nie jest
tylko problemem Polski. Jak sie okazuje, to problem wielku krajów UE,
szczególnie krajów byłego bloku wschodniego. Za przykład niech posłużą
Węgry, gdzie według badań z 2006 roku 90% dzieci romskich uczęszczało do
szkół specjalnych. Kolejnym przykładem mogą być Czechy, które za masowe
kierowanie dzieci romskich do szkół specjalnych mimo ich braku
upośledzenia intelektualnego, zostały ukarane przez Europejski Trybunał
Praw Człowieka, który uznał, że państwo to dyskryminuje Romów i narusza
ich prawo do kształcenia.
Wnioskowany projekt, który ma
charakter pionierski i innowacyjny, będzie realizowany przez okres 12
miesięcy. Część badawcza realizowana będzie na obszarze trzech
województw: małopolskiego, śląskiego i opolskiego.Obszar badawczy został
wybrany ze względy na obecność dużych skupisk społeczności romskiej
charakteryzujących się dodatkowo reprezentacją wszystkich czterech grup
romskich zamieszkujących Polskę. Ponadto wnioskodawca dysponuje bazą
danych, dokumentującą ilość dzieci romskich w szkołach specjalnych na
wybranym terenie, która będzie uaktualniona w pierwszym etapie
realizacji projektu, zanim określona zostanie próba badawcza.
W
pierwszym etapie realizacji projektu dobrana zostanie próba badawcza
oraz narzędzia badawcze. Będą to: kwestionariusz wywiadu z dziećmi
romskimi i „ekspertami kulturowymi” - osobami dorosłymi w szczególności
przedstawicielami starszyzny romskiej i rodzicami dzieci (badania
jakościowe) oraz pedagogami i asystentami romskimi oraz dobór testu
niewerbalnego (którego instrukcja zostanie przetłumaczona na język
romani).
Część badawcza realizowana będzie w dwóch etapach.
Początkowo przeprowadzone zostaną testy niewerbalne, do których
instrukcja zostanie przetłumaczona na język romski. Testy te znajduja
się w dyspozycji poradni psychologiczno-pedagogicznych, jednakże są
rzadko stosowane. Interpretacją testów niewerbalnych zajmie sie
zatrudnioniony w tym celu psycholog. Dzięki testom niewerbalnym możliwe
będzie sprawdzenie potencjału intelektualnego badanych dzieci,
wykluczając problemy językowe (dzieci romskie są dwujęzyczne przy czym
język romski jest ich pierwszym językiem). Następnie zespół badawczy
przeprowadzi wywiady pogłębione (w oparciu o kwestionariusz) z badanymi
dziećmi, tzw. ekspertami kulturowymi, pedagogami i asystentami (badania
jakościowe). Badania te sa niezbędne, aby uwzględnić wspomniane
wcześniej czynniki, związane z odrębnością kulturową Romów.
Analiza i
opracowanie wyników badań jakościowych i testów niewerbalnych pozwoli
na przygotowanie materiałów i niezbędnych danych do opracowania w
przyszłości testów psychologicznych wrażliwych kulturowo. W trzecim
etapie na podstawie wyników i analizy badań opracowany zostanie raport,
który zostanie opublikowany i upowszechniony. W raporcie, prócz
wspomnianych juz wyników badań, ujęte zostaną informacje o testach
niewerbalnych użytych w trakcie badań oraz wskazówki, zalecenia i
praktyczne rozwiązania, które będą przydatne w pracy z dziećmi romskimi.
Ważną częścią raportu, przygotowanego przed przewodnictwem prof. Haliny
Grzymały – Moszczyńskiej, będą także teksty opisujące sytuację
wyjściowa z antropologicznego i socjologicznego punktu widzenia.
Finalnym
działaniem w projekcie będzie organizacja konferencji podsumowującej
wyniki badań oraz promującej projekt. Konferencja składać będzie się ze
spotkania dla dziennikarzy, na którym przedstawione zostaną wyniki
badań, ujęte w raporcie oraz panelu dyskusyjnego ekspertów, zaproszonych
przedstawicieli władz - pracujących w instytucjach odpowiedzialnych za
edukację dzieci romskich (Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych i Administracji), a także przedstawicieli kuratoriów
oświaty i pracowników poradni pedagogiczno-psychologicznych. Celem
dyskusji będzie zarówno przedstawienie aktualnej sytuacji dzieci
romskich w polskim szkolnictwie, jak i debata na temat wyników badań
przedstawionych w raporcie i propozycji zaproponowanego rozwiązania
istniejącego problemu. Przebieg konferencji zostanie udokumetowany w
postaci zapisu wideo.
Grupami docelowymi działań promocyjnych
będą osoby i instytucje, które mogą wpłynąć na zmianę praktyk kierowania
dzieci romskich do szkół specjalnych na podstawie nieadekwatnych
testów, a także pracownicy pracowni psychologiczno-pedagogicznych,
kuratoriów oświaty i nauczycieli, którym dzięki przedstawieniu
rezultatów projektu chcemy zaproponować alternatywne rozwiązania w pracy
z dziećmi romskimi. Równie ważnymi odbiorcami będą Romowie, którym
często brakuje wiedzy na temat możliwości wyrównania szans ich dzieci w
dostępie do edukacji, dostosowanej do ich możliwości i potencjału.
Zastosowana przez wnioskodawcę strategia promocyjna umożliwi nie tylko
dotarcie do założonych grup docelowych, ale także wywarcie wpływu
zarówno na działania odgórne, które są kluczowe, jak i oddolne,
podejmowane w obszarze edukacji dzieci romskich.